Demir Eksikliği Anemisi (DEA)

En sık hangi anemi görülür?

Erişkinlerde aneminin en sık nedeni demir eksikliğidir. Dünyada bulunan insanların % 66-80’inde demir eksikliği %30 unda ise demir eksikliği anemisi (DEA) mevcuttur. Tüm dünyada ölümlerin %1,5 DEA’ne bağlıdır.

Türkiyede kırsal bölgede gebe kadınların % 40-68 ‘inde gebe olmayan kadınların %10-40’ ında DEA vardır. Altıncı ayda, 2-5 yaş arası yılda bir ve ergenlik çağından itibaren her 5 yılda bir tüm bayanlar DEA yönünden araştırılmalıdır.

Demirden zengin besinler nelerdir?

Günlük demir ihtiyacı 1 mg dır. Besinlerde demir iki şekilde bulunur, Hem demiri ve hem olmayan demirdir. Hem demiri hayvansal ürünlerde bulunur, besinlerden emilimi hem olmayan demire göre çok daha fazladır. Kırmızı et, sığır- tavuk ciğeri, dalak, istiridye, sardalya, ıstakoz , hindi eti Hem demirinden çok zengin besinlerdir. Hem olmayan demir ise meyve, sebze, tahıllarda ve sütte bulunur. Kuru baklagiller (fasulye, mercimek vs), kabak çekirdeği, buğday ve çavdar unundan yapılan ekmek hem olmayan demirden zengindir. Emilimi hem demirine göre daha az olup çay ve kahve ile demir emilimi azalır.

Ayrıca oksalat ve  fosfor  gibi bazı maddeler içeren besinlerde Hem olmayan  demir emilimini engeller. Buna karşılık beyaz şarap, balık eti, portakal, kırmızı biber, çilek, greyfurt suyu, brokoli ve C vitamini  hem olmayan demir emilimini arttırır. Demir eksikliği olanlarda hem demirinden zengin olan hayvansal ürünler  tüketmesi önerilir.

DEA da hangi şikayetler oluşur?

Hastalarda anemiye bağlı olarak halsizlik, çabuk yorulma, çarpıntı, kulak çınlaması, baş dönmesi, solukluk, baş ağrısı görülebilir. Dilde yanma, kaşık tırnak, saç dökülmesi, bazı hastalarda yutma zorluğu, kalpte üfürüm duyulması, çocuklarda dikkat kaybı ve  zihinsel gelişme geriliği görülebilir.

Kimlerde DEA sık görülür?

Özellikle gebelikte, büyüme çağında, emzirme döneminde demir ihtiyacı artar. Yaklaşık her 3 vejetaryenin (etten yoksun diyetle beslenen) birinde demir eksikliği bulunduğundan bu kişilerde kansızlık daha kolay gelişir. Besinlerle yeterli demir alan kişilerde DEA genellikle kan kaybına bağlıdır. Genç bayanlarda kan kaybı sıklıkla adet düzensizliğine bağlıdır. İleri yaşlarda ise kan kaybı en fazla sindirim sisteminden (mide –bağırsaklardan) olur. Çocuklarda ise toprak yenmesi DEA ne neden olabilir.

DEA nedenleri nelerdir?

1-Demir ihtiyacının karşılanamaması
   a- diyetle yetersiz demir alınması (vejetaryen diyet)
   b- demir emiliminde bozukluk
      • ince bağırsak hastalıklarına bağlı olarak demirin emilememesi
      • mide ameliyatları
2-Demir ihtiyacının artması
    a-kan kaybı
      • sindirim sisteminden kanama (peptik ülser veya kanser gibi nedenlerle oluşan mide –bağırsak kanamaları, bağırsak parazitleri)
      • akciğer, böbrek yoluyla kanama
      • sık yapılan kan bağışları
    b- gebelik emzirme
    c- büyüme çağında

DEA tanısı nasıl konur?

Kan sayımında aneminin varlığı , eritrosit hacminin düşük olması, periferik yayma, düşük serum ferritin düzeyi tanı koymak için yeterlidir.

DEA tanısı tedaviye başlamak  için yeterli midir?

Tedaviye başlanırken  mutlaka aneminin nedeni araştırılmalıdır. Özellikle yaşlı kişilerde demir eksikliği anemisi, sindirim sisteminde  (mide -bağırsaklar)  oluşan ve kanamaya yol açan ülser veya malign bir hastalığa bağlı olabilir. Kanama yerinin tespiti ve gerekirse  biyopsi yapılması amacıyla   gastroskopi (midenin özel bir aletle incelenmesi)  veya  kolonoskopi (kalın bağırsağın özel bir aletle incelenmesi) yapılmalıdır. Gastroskopi veya kolonoskopi yapılamayan hastalarda ilaçlı mide veya bağırsak filmi çekilmelidir.

Yineleyen kabızlık veya ishal atakları olan, dışkısında taze kan gelen, kilo kaybı gelişen DEA’ sinde öncelikli olarak kalın bağırsak araştırılmalıdır. Önceden dışkısı siyah renkte  gelmiş veya mide ağrısı, gaz, ekşime kilo kaybı, gibi şikayetleri olan DEA’li kişilerde  ise öncelik mideye verilmelidir.

Genç bayanlarda DEA ‘nin en sık nedeni adet yoluyla kan kaybı olduğu için sindirim sistemine ait şikayetleri yoksa  gastroskopi veya kolonoskopi yaptırmaya gerek yoktur. Bu hastaların Çöliak hastalığı yönünden araştırılması uygun olur.

Dışkıda gizli kan testi (GGK) nedir?

Mide veya bağırsak gibi sindirim sisteminin herhangi bir yerinden olan ve gözle fark edilmeyen kanamaların tespiti için yapılan testtir. Ancak sık gaita verilmesi gerektiğinden ve GGK’nın negatif olması sindirim sisteminden kanama olmadığını kesin olarak ekarte ettirmediğinden  önemini kaybetmiştir.

DEA sinde sık istenen GGK testini yaptırırken nelere dikkat etmek gerekir?

Gaitada gizli kan bir çok yöntemle ölçülmekle beraber en sık Guiac testi kullanılır. Ancak bu test yenilen sebze ve meyvelerden etkilenebileceğinden yanlış sonuç verebilir. Bunu engellemek için hastaların 2-3 gün öncesinden kırmızı et , turp, şalgam, brokoli ve kavun yememeleri gerekir. Verilen dışkı örneğinin bekletilmesi de test sonucunu olumsuz etkiler.

Pekmez ile anemi tedavi edilebilir mi?

Halk arasında kansızlık tedavisinde yaygın olarak önerilen pekmez Hem olmayan demir açısından zengindir ancak  demir emilimi bir çok besinden olumsuz yönde etkilenmektedir. Bu yüzden pekmez DEA si geliştiğinde tedavide ilaç  yerine kullanılmamalıdır. Çünkü tek başına anemi tedavisinde yetersiz kalır. Ancak tedaviye destek olarak kullanılabilir. Pekmezin demir eksikliği anemisi dışında  diğer anemilerde rolü yoktur. Dünyada demir eksikliği anemisinin yaygın görülmesi nedeniyle bir çok ülkede beyaz una, tuza, şekere ve prince demir katılmaktadır.

DEA tedavisinde nelere dikkat etmek gerekir?

Tedavide kullanılan bazı demir ilaçlarının daha iyi emilebilmesi için aç karnına alınması gerekmektedir. Bu ilaçlarla beraber alınan C vitamini demir emilimini artırırken çay ve  kahve  demir emilimini azaltır. Demir tedavisi sırasında dışkının siyah renkte gelmesi ilaca bağlı olduğundan endişelenmeye gerek yoktur. Kansızlık düzeldikten sonra  depo demirini yerine koymak için tedaviye bir süre daha devam edilmelidir.